Ach, ten Janosik

Chociaż określenie „kultowy” bywa ostatnio nadużywane i często stosowane nie tyle jako prawdziwe określenie co bardziej jako chwyt marketingowy, w przypadku serialu Telewizji Polskiej „Janosik” jest jak najbardziej uzasadnione.

Film ten obok takich tytułów jak „Stawka większa niż życie”, „Czterej pancerni i pies” czy „Czarne chmury”, zna każdy. Ile razy był on pokazywany przez telewizję, nikt już chyba nie jest w stanie powiedzieć. Zadziwiające jest to, że za każdym razem gdy jest puszczany przed telewizorami gromadzi się olbrzymia widownia. Ludziom nie przeszkadza to, że znają już ten film na pamięć. Siadają przed ekranem, aby po raz kolejny obejrzeć przygody zbójnickiej kompanii. Co sprawia, że film ten cieszy się tak wielką, niesłabnącą popularnością? Czy lubimy oglądać te filmy, które znamy, czy też jest w nim coś ponadczasowego, aktualnego zawsze?

Hit polskiej kinematografii
Tego filmu nie trzeba komentować, zna go kilka pokoleń, zawsze jest oglądany przez rzeszę ludzi – napisał na jednej ze stron internetowych fan „Janosika”. – To jeden z hitów polskiej kinematografii – wywołuje u ludzi miłe wspomnienia – każdy chciałby być, choć przez chwilę takim Janosikiem.

Jerzy Passendorfer, reżyser serialu twierdził, że legendy nie trzeba traktować zbyt poważnie. Dlatego w jego filmie jest tyle humoru i zabawnych scen. W serialu nie brak widowiskowych bójek i walk, szaleńczych pościgów. To właśnie, atrakcyjna forma przyciąga zdaniem wielu przed telewizory kolejne pokolenia fanów tatrzańskiego zbójnika.

Odtwórca tytułowej roli w tym serialu, zmarły niedawno Marek Perepeczko, silnie związany z Częstochową, miał jeszcze inne wytłumaczenie tej niezwykłej popularności serialu.

– Chyba można mówić w tym przypadku o pewnym fenomenie, że ludzie tyle lat chcą oglądać ten film – powiedział w wywiadzie udzielonym z okazji 30. rocznicy emisji pierwszego odcinka „Janosika”. – Sądzę, że odpowiedź na to jest prosta, po prostu lubimy bajki i legendy. Ta postać jest symbolem szlachetności, to bohater, który jest uosobieniem walki o sprawiedliwość społeczną. Chcemy po prostu oglądać w kinie, gdy ktoś staje w obronie ludzi, którym dzieje się krzywda. Owszem, jest to rozbójnik, ale fakt, że staje po stronie biednych i skrzywdzonych powoduje, że jest bohaterem budzącym sympatię.

Niewątpliwym autem tego filmu jest miejsce, w którym rozgrywa się akcja. Jak mówił Marek Perepeczko, „góralszczyzna”, to jest to, co ludziom w tym filmie najbardziej się podoba. Kochamy góralski folklor, mamy do niego sentyment, a Tatry to miejsce szczególne, to ukochane góry, do których ciągnie wiele osób.

Wielka popularność
Dzisiaj nikt nie wyobraża sobie innego Janosika niż Marka Perepeczko. Aż trudno uwierzyć, że aktor miał poważne wątpliwości, czy przyjąć propozycję zagrania w tym serialu.

– Gdy kręciliśmy serial, miałem luźny stosunek do tego, co robiłem. – powiedział w jednym z wywiadów. – Uważałem nawet, że tę rolę powinien grać aktor pochodzenia góralskiego.
Wielka popularność, jaką zdobył film zaskoczyła go. Chociaż zdawał sobie sprawę, że dla wielu ludzi na zawsze pozostał Janosikiem zawsze z sentymentem powracał do tego filmu

Żegnaj zbójniku...
– Nie przypuszczałem nawet, że „Janosik” zdobędzie aż taką popularność – mówił kilka miesięcy przed śmiercią. – Czuję oczywiście sentyment do tej roli, była ona dla mnie ważna. Nie uciekam przed tymi wspomnieniami. Nie ukrywam, że to miłe, iż ludzie darzą ten film taką sympatią i mimo upływu lat okazują mi tę sympatię i jestem cały czas rozpoznają we mnie Janosika.

Dla widzów na zawsze pozostał Janosikiem. Gdy zmarł, w księdze kondolencyjnej wystawionej w częstochowskim teatrze jako jeden z pierwszych pojawił się wpis tej treści: „Żegnaj pamiętny Janosiku”...

Słynny rozbójnik
„Janosik” to filmowa opowieść o jednym z najsłynniejszych tatrzańskich rozbójników. Janosik był góralem i postępował tak jak średniowieczny Robin Hood – rabował bogatych, by dać biednym. Historia dzielnego zbójnika dzieje się na terytorium dzisiejszej Polski i Słowacji pod zaborem austriackim. Żołnierze cesarskich wojsk pod dowództwem podstępnego Murgrabiego starali się schwytać Janosika, ale zbójnik za każdym razem okazywał się od nich sprytniejszy i dzięki pomocy wiernych kompanów Walusia Kwiczoła i Jędrusia Pyzdry zawsze (no prawie zawsze...) udawało mu się uciec. Jak na prawdziwego bohatera przystało miał także oczywiście piękną ukochaną, Marynę.

Jak to naprawdę z Janosikiem było
Janosik właściwie Juraj Jánošik, jest najsłynniejszym ze wszystkich znanych zbójników, których postacie są najczęściej występującym motywem sztuki ludowej górskich regionów Słowacji. Jest bohaterem słowackich i polskich legend. To postać autentyczna. Jerzy Janosik żył w latach 1688-1713, był duchownym, dopóki ojca, biednego górala, nie pobili żandarmi, a matki nie spalono w chacie. Zrzucił wtedy sutannę, zebrał bandę górali i mścił się na zabójcach.

Wydał go jeden z towarzyszy za sporą sumę pieniędzy i w 1713 roku zbójnika powieszono za żebro na haku. Egzekucja odbyła się na rynku Liptowskiego Mikulasza. •

O filmie
Zdjęcia do serialu rozpoczęły się w maju 1972 roku i trwały do marca 1973. Reżyseria Jerzy Passendorfer, scenariusz Tadeusz Kwiatkowski, zdjęcia Stefan Pindelski, scenografia Jan Grandys. muzyka Jerzy Matuszkiewicz.

Obsada aktorska: Marek Perepeczko (Janosik), Ewa Lemańska (Maryna), Bogusz Bilewski (Waluś Kwiczoł), Witold Pyrkosz (Jędruś Pyzdra), Marian Kociniak (Murgrabia), Mieczysław Czechowicz (Hrabia Hortvath), Janusz Bukowski (zbójnik Wróblik), Jerzy Cnota (zbójnik Gąsior), Janusz Kłosiński (zbójnik Kuśmider), Marian Łącz (zbójnik Słowak), Kazimierz Macutkiewicz, Józef Morgała, Jacek Ryniewicz, Tadeusz Somogi (hajduk).
Kostiumy do serialu zaprojektował Szymon Kobyliński.

Produkcja: Zespół Filmowy Panorama

Równocześnie z filmem powstawał składający się z 13 odcinków serial, opowiadający przygody Janosika. Wersja kinowa wykorzystała fragmenty z 1, 2, 3, 7, 9, 12 i 13 odcinka.
Premiera pierwszego odcinka serialu odbyła się 26 lipca 1974 roku.

Zdjęcia realizowano w zamku na Niedzicy, Pieskowej Skale, w okolicach Ojcowa, na Podkarpaciu, a także w atelier w Warszawie i Pradze, gdzie czescy dekoratorzy urządzili często pojawiającą się w serialu grotę skalną.

Tadeusz Kwiatkowski, autor scenariusza stworzył również książkową wersję przygód zbójnika Janosika i jego kopanów. •