26. AFF-Era Filmowa – Kino buntu [program]

Filmowe oblicza buntu mają różną postać. Jedni kojarzą go przede wszystkim z ikonografią – skórzanymi kurtkami, motocyklami Harley-Davidson czy znaczkami z Che Guevarą. Dla innych najbardziej wyrazistą kinową reprezentacją buntu jest już samo podejmowanie „niewygodnych” dla establishmentu tematów i wyraz sprzeciwu wobec systemu. Jeszcze inni pojęcie to rozumieją przede wszystkim poprzez artystyczną postawę poszukiwacza i burzyciela zastanych form. Podczas AFF-Ery przyjrzymy się różnorodnym aspektom obecności buntu w światowej i polskiej kinematografii. Przypomnimy sobie, przeciw czemu filmowcy buntowali się dawniej, a przeciw czemu robią to dziś.

Filmowymi ikonami stali się osamotnieni buntownicy rzucający wyzwanie społeczeństwu, skostniałym obyczajom, represyjnemu systemowi czy po prostu samemu złu. Do nich zaliczają się bohaterowie kreowani przez Jamesa Deana i Marlona Brando w latach pięćdziesiątych, czy ich „następcy” z późniejszych lat. W trakcie AFF-Ery zobaczycie dwa znamienite przykłady jednostkowego sprzeciwu o autodestrukcyjnym wymiarze, lecz podjętego w „słusznej sprawie”. Oba też wykreowały postacie, które śmiało zaliczyć można do najsłynniejszych filmowych buntowników: to Randall Patrick McMurphy z "Lotu nad kukułczym gniazdem" oraz Travis Bickle z "Taksówkarza". Obok nich można by postawić również Michela Poiccarda z "Do utraty tchu". W jego przypadku jednak bunt nie ma wyrazistych korzeni, jest rodzajem „czynu bezinteresownego”, zupełnie tak, jak u Lafcadia Wluiki w "Lochach Watykanu" Andre Gide’a. "Do utraty tchu" to także sprzeciw samego artysty – Godard odrzuca konwencję, by dzięki temu dać jeden z najbardziej ożywczych impulsów w historii kina.

W filmie odnaleźć można wiele przykładów buntu rozumianego w kategoriach politycznych. RFN w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wstrząsana była aktami lewackiego terroru ze strony skonfliktowanej z rządem RAF (Frakcja Czerwonej Armii). Temat znalazł swą reprezentację w literaturze ("Utracona cześć Katarzyny Blum" Heinricha Bölla), teatrze ("Ulrike Maria Stuart" Elfriede Jelinek) i kinie (nowelowe "Niemcy jesienią", "Czas ołowiu" Margarethe von Trotty). Ostatnio powrócił do niego Uli Edel w "Baader-Meinhof". Film prowokuje do refleksji nad tym, jak z perspektywy ponad 30 lat kino patrzy na tamte wydarzenia?

Wdzięcznym tematem dla kina jest bunt jako mechanizm narodowowyzwoleńczy. O tym, jak nadal świeżo i intrygująco można o nim opowiadać, przekonuje "Wiatr buszujący w jęczmieniu". Wielkie wydarzenie historyczne – narodowy zryw Irlandczyków – jest tłem do ukazania psychologicznej głębi postaci. Naród w chwili walki o niepodległość pokazał też Gillo Pontecorvo w "Queimadzie". Znany z marksistowskich przekonań włoski reżyser i teoretyk kina posłużył się tym tematem jako pretekstem do krytycznej wypowiedzi o amoralnej polityce Zachodu wobec obszarów kolonialnych. Z kolei parodię wszelkich tajnych grup rebeliantów i spiskowców marzących o wyzwoleniu swego narodu odnaleźć można w kontrowersyjnym "Żywocie Briana", zachwycającym wyrafinowanym Montypythonowskim poczuciem humoru.

Dekadą buntu były bez wątpienia lata sześćdziesiąte, czas idealistycznej hippisowskiej kontestacji w USA, płonących barykad na ulicach Paryża w Maju 1968, rewolucji obyczajowej i… najbardziej fascynujących dokonań filmowców. Zwiastunem kultury protestu w Anglii były filmy „Młodych gniewnych”, do których zaliczali się m.in. Tony Richardson, Lindsay Anderson, John Schlesinger, Jack Clayton i Karel Reisz. W filmie tego ostatniego, "Z soboty na niedzielę", Albert Finney doskonale egzemplifikuje wymiar buntu w szarych, robotniczych dzielnicach angielskich miast. W Szwecji kluczowy wymiar miała rewolucja obyczajowa i… „bunt antybergmanowski”. Przemożny wpływ mistrza krępował innych twórców, czemu sprzeciwili się Vilgot Sjöman i przede wszystkim Bo Widerberg, który zapowiedział, że będzie robić filmy inaczej niż Bergman, oskarżony o utratę kontaktu ze szwedzką rzeczywistością społeczno-polityczną. Podczas AFF-Ery zobaczymy więc sztandarowe dzieło szwedzkiego kina buntu – "Adalen 31". Bez wątpienia najbardziej wyrazistym przykładem, czy wręcz symbolem kontestacji jest film amerykański końcówki lat sześćdziesiątych, znaczony takimi tytułami, jak "Easy Rider", "Zabriskie Point", "Strawberry Statement", "Getting Straight", "Woodstock".
Będzie też "Bonnie i Clyde", archetypiczny przykład filmowych buntowników, wzbogacony o kontekst Wielkiego Kryzysu i przede wszystkim – nieobecny bezpośrednio, lecz w sferze „ukrytej” – zwiastun młodzieżowej rewolty lat 1968/69.

Ważną częścią kontestacji lat sześćdziesiątych była muzyka rockowa – swoistymi symbolami kultury protestu stali się The Doors, Jefferson Airplane, Jimi Hendrix, Janis Joplin, CSNY czy Joan Baez. Rock stał się idealnym środkiem do przekazania buntu i przeniósł go w sferę popkulturowego mitu. Jego anarchistyczne i nihilistyczne oblicze zdominowało przekaz Sex Pistols, zwracających się przeciw muzycznemu establishmentowi, władzy, starszemu pokoleniu, a w końcu… przeciw sobie samym. Ruch punkowy stał się jednak jednym z najistotniejszych zjawisk współczesnej kultury popularnej. Potwierdza to film "Wściekłość i brud", będący jednocześnie portretem szalonych Sex Pistols, ale też analizą społecznych zachowań ery punku. W Polsce szczyt muzycznego buntu przypadł na lata osiemdziesiąte. Nowa fala polskiego rocka wykrzykiwała swe emocje w „garażowych” koncertach i w Jarocinie. Proponujemy dwa spojrzenia na polską scenę rockową ostatniej dekady PRL – "Falę", czyli świadectwo ówczesne i aktualne, oraz "Beats of Freedom"…, czyli nostalgiczne spojrzenie w przeszłość z dzisiejszej perspektywy. W polskiej kontrkulturze lat osiemdziesiątych mocno osadzony jest także "Ostatni dzwonek" Magdaleny Łazarkiewicz, w którym odwieczny bunt młodości znajduje swe ujście w sztuce teatralnej.

Warto wreszcie zastanowić się, przeciw czemu filmowcy buntują się dziś? Czas globalizacji to już nie jest czas narodów i państw, lecz wielkich korporacji – jak już ponad 30 lat temu trafnie przewidywał w swej „korporacyjnej kosmogonii” Arthur Jensen z Sieci Sidneya Lumeta. Stąd też współcześnie celem artystycznych ataków i prowokacji jest świat wielkiego biznesu. Przeciw niemu skierowane są akcje Yes-Menów, to jego zasadom sprzeciwiać zaczyna się Rainer z filmu Hansa Weingartnera. Ponadczasowy pozostaje natomiast protest wobec upodleniu człowieka. Wprawdzie tłem dla "Głodu" Steve’a McQueena jest historyczno-polityczny kontekst konfliktu w Irlandii Północnej, to jednak dominująca zdaje się być perspektywa ogólniejszego, humanistycznego odczytania filmu. Podobnie sprawa wygląda w Mieście słońca, oskarżającej świat zachodni o wygodnickie odwracanie się od problemów państw trzeciego świata.

26. AFF-Era Filmowa to podróż przez kilka dekad kinematografii, w której swoistymi przewodnikami są zbuntowani bohaterowie i… filmowcy.

Niedziela
30 stycznia 2011
21:30 - Beats of Freedom – Zew wolności, reż. Leszek Gnoiński, Wojciech Słota, Polska 2010, 75 min.
Poniedziałek
31 stycznia 2011
10:00 - Ostatni dzwonek, reż. Magdalena Łazarkiewicz, Polska 1989, 107 min.
15:00 - Bonnie i Clyde (Bonnie and Clyde), reż. Arthur Penn, USA 1967, 111 min.
20:00 - Free Rainer (Free Rainer – Dein Fernseher Lugt), reż. Hans Weingartner, Niemcy, Austria 2007, 120 min.
22:30 - Yes-Meni naprawiają świat (The Yes Men Fix the World), reż. Andy Bichlbaum, Mike Bonanno, Francja 2008, 90 min.

Wtorek
1 lutego 2011
10:00 - Adalen 31 (Ådalen 31), reż. Bo Widerberg, Szwecja 1969, 110 min.
15:00 - Taksówkarz (The Taxi Driver), reż. Martin Scorsese, USA 1976, 113 min.
20:00 - Baader-Meinhof (Der Baader Meihof Komplex), reż. Uli Edel, Niemcy, Francja, Czechy 2008, 150 min.
23:00 - Fala, reż. Piotr Łazarkiewicz, Polska 1986, 79 min.

Środa
2 lutego 2011
10:00 - Z soboty na niedzielę (Saturday Night and Sunday Morning), reż. Karel Reisz, Wielka Brytania 1960, 86 min.
15:00 - Wiatr buszujący w jęczmieniu (Wind That Shakes The Barley), reż. Ken Loach, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Wielka Brytania 2006, 127 min.
20:00 - Żywot Briana (Monty Python's Life of Brian), reż. Terry Jones, Wielka Brytania 1979, 94 min.
22:00 - Miasto słońca (Ghosts of Cité Soleil), reż. Asger Leth, Dania 2006, 88 min.

Czwartek
3 lutego 2011
10:00 - Do utraty tchu (A Bout de souffle), reż. Jean-Luc Godard, Francja 1960, 87 min.
15:00 - Queimada (Burn!), reż. Gillo Pontecorvo, Francja, Włochy 1969, 112 min.
20:00 - Głód (Hunger), reż. Steve McQueen, Irlandia, Wielka Brytania 2008, 96 min.
22:00 - Wściekłość i brud (Filth and the Fury), reż. Julien Temple, Wielka Brytania 2000, 105 min.

Piątek
4 lutego 2011
10:00 - Lot nad kukułczym gniazdem (One Flew Over The Cuckoo’s Nest), reż. Milos Forman, USA 1975, 125 min.

Równolegle odbywać się będą wydarzenia towarzyszące: retrospektywa Festiwalu Sztuki Reportażu Camera Obscura, warsztaty filmowe, reportażu, fotograficzne, dziennikarskie, plastyczne i taneczne, kursy dla nauczycieli, instruktorów i studentów prowadzone przez specjalistów - praktyków.
Proponowane tematy to: jak opanować stres podczas wystąpień publicznych, jak dobrze zaprezentować się podczas egzaminu maturalnego, mowa ciała w warsztacie nauczyciela, savoir vivre w pracy. Uczestnicy warsztatów otrzymają zaświadczenia.

Ceny:
bilet na film: 7 zł i 5 zł (uczniowie, studenci)
karnet filmowy: 100 zł i 70 zł (uczniowie, studenci)
kursy dla nauczycieli: 20 zł
pozostałe warsztaty i wydarzenia bezpłatne.

Zobacz też: Sputnik nad Bydgoszczą. Festiwal filmów rosyjskich [program]