Protokół nie tylko dla dyplomatów

Protokół dyplomatyczny określany jest jako technika pracy służby zagranicznej, której zadaniem jest wytworzenie w stosunkach między państwami klimatu należnego im szacunku, co jest wyrazem uznania ich suwerenność i równości, oraz nadanie harmonii kontaktom między ich oficjalnymi przedstawicielami, czyli korpusem dyplomatycznym. Uznawany za „liturgię dyplomacji” oraz „gramatykę dyplomacji międzynarodowej”, to także kod uprzejmości, łączący dyplomatyczne formy, ceremonię i etykietę.

Istotne miejsce w protokole dyplomatycznym zajmuje precedencja, czyli kolejność, w jakiej najwyższe osobistości państwa uczestniczą w oficjalnych uroczystościach i ceremoniach. Stosowanie jej ułatwia organizację takiej uroczystości, ponieważ spisany porządek precedencji jest normą prawa i pozwala unikać ryzyka urażenia czyjegoś poczucia ważności.

Nie mniej ważne są zasady dotyczące tytułowania osób, z którymi się stykamy. Dla przykładu, inaczej zwracać należy się do Królowej Elżbiety II (Wasza Wysokość), a inaczej do patriarchy prawosławnego (Wasza Świątobliwość). Bardziej prawdopodobne jest jednak spotkanie z osobami posiadającymi tytuły naukowe. Pamiętajmy, że kiedy nie mamy pewności, jak zwrócić się do konkretnej osoby, lepiej utytułujmy ją wyżej (np. do dra hab. zwróćmy się „profesorze”). Nawet jeśli się pomylimy, lepiej tytuł zawyżyć, niż go zdegradować.
Do protokołu dyplomatycznego zaliczają się również zasady savoir-vivre’u. Ogólne zasady dotyczące powitań, pożegnań czy kolejności przechodzenia, nie powinny stanowić dla nikogo ani tajemnicy, ani zaskoczenia.

Zanim wejdziemy
Idąc do drzwi pamiętajmy o pierwszeństwie przy wchodzeniu: przepuszczamy przodem kobiety, osoby starsze i przełożonych, a także dzieci. Jeśli konieczne jest otwarcie drzwi – robi to osoba młodsza. Przy wychodzeniu zasada jest podobna. Jeśli jednak znajdujemy się w zatłoczonej windzie – zgodnie ze zdrowym rozsądkiem najpierw wychodzą osoby najbliżej drzwi. Samo pierwszeństwo przy przechodzeniu przez drzwi należy do osób wychodzących (warto zapamiętać szczególnie w odniesieniu do komunikacji miejskiej).

Co ciekawe, do restauracji zawsze pierwszy wchodzi mężczyzna, poprzedzając towarzysząca mu kobietę. Zwyczaj pochodzi z czasów, kiedy karczmy bywały miejscem niebezpiecznym dla gości – mężczyzna „osłaniał” kobietę i upewniał się, że nic jej nie grozi. Teraz jednocześnie może poprosić o stolik lub potwierdzić swoją rezerwację.
W przypadku wchodzenia po schodach, mężczyzna, człowiek młodszy lub podwładny przepuszcza przodem kobietę, ludzi starszych lub przełożonego; przy schodzeniu, jeśli schody są wąskie i strome, mężczyzna schodzi pierwszy, by zapobiec potknięciu się kobiety lub osoby starszej. Natomiast w przypadku mijania, pierwszeństwo przed wchodzącymi na schody, mają osoby schodzące z nich.

Powitanie
Warto pamiętać, że to młodszy wita starszego, mężczyzna kobietę (chociaż w sytuacjach biznesowych płeć nie ma znaczenia!), podwładny przełożonego, wchodzący wita będących w pomieszczeniu. Ponadto, gdy nieznajomi znajdują się w tej samej sytuacji, w jakiej znajdujemy się my, lub gdy korzystają z tych samych miejsc lub urządzeń (poczekalnia lekarska, winda) – wypada się przywitać, chociażby krótkim „dzień dobry!”.

Sposoby powitań zależne są od sytuacji, w jakich się znajdujemy. To oczywiste, że pocałunki w policzek w kontaktach biznesowych nie są odpowiednie – tutaj najpopularniejszy jest uścisk dłoni. Zdecydowany, połączony z kontaktem wzrokowym, nieprzedłużony – wpływa na zrobienie przez nas „pierwszego wrażenia”. Rękę do uściśnięcia powinien wyciągnąć witany, zdarza się, że niewyciągnięcie jej jest również znaczącym sygnałem.
Wspomnieć trzeba też o geście wyróżniającym (niekoniecznie pozytywnie) Polaków – ucałowaniu dłoni. Gest ten powinien być stosowany z umiarem i łączyć się z bardziej szczególnymi okazjami niż codzienne. Powinna mu także towarzyszyć odpowiednia oprawa.

W przedstawianiu i rozmowie obowiązuje przede wszystkim zasada starszeństwa. Przedstawia się mężczyznę kobiecie, młodszego starszemu, niższego rangą wyższemu, nowo przybyłego większemu gronu osób (przedstawiający w takiej sytuacji również powinien pamiętać o zasadzie starszeństwa i o tym, że najstarszym może być również nowo przybyły).

Co do zasady w rozmowie stosujemy formę „pan/pani”. Przejście na „ty” musi zostać wyraźnie zaproponowane przez osobę starszą lub przełożonego. Przy tej okazji warto tez odrzucić zwyczaj picia „bruderszaftu”, przejęty z życia XIX w. korporacji studenckich.

Pożegnanie
Tutaj porządek powitań jest odwrócony – starszy, kobieta lub przełożony żegna się pierwszy. Opuszczający przyjęcie powinien podejść do gospodarzy, podziękować i pożegnać się. Zdarzają nam się czasami wyjścia w angielskim stylu – rozsądek powinien podpowiedzieć nam, czy takie zachowanie jest dopuszczalne.

Faux pas
Sytuacje niezręczne, czyli faux pas, są niestety nieuniknione. Zatarcie złego wrażenia, które wywołaliśmy, zależy głównie od dobrego wychowania obecnych przy nim osób. Czasami lepiej po prostu przeprosić, niż brnąć w tłumaczenia. Jeśli zostało się urażonym, można spróbować taką niezręczność obrócić w żart. Jeśli to my kogoś uraziliśmy – po prostu zróbmy wszystko, by do takiej sytuacji ponownie nie dopuścić.
Pamiętajmy także, że dla savoir-vivre’u zasadnicze znaczenie ma różnorodność kulturowa i zwyczajowe zmiany. Nie istnieje uniwersalny standard zachowania – wyjeżdżając np. do innego kraju warto wcześniej zapoznać się z zasadami w nim panującymi.

Protokół dyplomatyczny to także wiele więcej, jak chociażby zasady dotyczące ubioru, zajmowania miejsc w samochodzie lub przy stole. Tematyka z pewnością warta jest poznania, nie tylko przez osoby zamierzające dołączyć do korpusu dyplomatycznego, ale także przez osoby prowadzące aktywne życie zawodowe, towarzyskie, a nawet osoby po prostu podróżujące.

Monika Szynol
Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Katowicach

Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Katowicach
ul. Kościuszki 6
40-049 Katowice
tel. +48 32 209 17 01, + 48 534 777 223
fax. +48 209 16 90

e-mail: [email protected]
www.rodm-katowice.pl

Zadanie dofinansowane ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych