Wodociągi adoptują rzekę

99,7% terytorium Polski leży w zlewisku Bałtyku. Prawie wszystkie rzeki na terenie naszego kraju mają połączenie z polskim morzem. Od 8 lat Klub Gaja prowadzi program "Zaadoptuj rzekę". Polega on na integrowaniu społeczności lokalnych wokół idei ochrony zasobów wodnych w ich otoczeniu. Organizatorzy akcji zachęcają mieszkańców, pracowników instytucji, urzędów i firm działających na danym terenie Polski do otoczenia opieką, czyli "adoptowania", rzek, potoków, stawów, jezior czy źródeł w swojej okolicy. Zaśmiecone, brudne akweny to realne problemy ekologiczne.

Podjęcie się ich adopcji jest rzeczywistym działaniem na rzecz środowiska. Sprzątanie zaśmieconych brzegów zbiorników, monitorowanie jakości ich wód, obserwacja roślin i zwierząt wokół nich, podejmowanie na ich rzecz współpracy to skuteczne inicjatywy realizowane w kilkuset miejscach w całym kraju. Od 2005 r. w realizację programu "Zaadoptuj rzekę" zaangażowało się ponad 80 tys. osób. W latach 2005-2012 otoczyły one swoją opieką 551 rzek i akwenów w 917 miejscach w Polsce. Już w ubiegłym roku programem tym została objęta rzeka Rawa. W tym roku nad nią nastąpiła inauguracja jego 9. edycji.

Rawa w centrum uwagi
Rawa to największy prawobrzeżny dopływ rzeki Brynicy. Jej źródła znajdują w stawie Marcin w Rudzie Śląskiej - Chebziu. Zlewnia Rawy obejmuje teren o powierzchni około 90 km2. Sama rzeka rozciąga się na odcinku 19,4 km. Wiedzą w tym zakresie musieli wykazać się uczniowie z katowickich gimnazjów - uczestnicy gry miejskiej zorganizowanej w ramach akcji inaugurującej tegoroczną edycję programu "Zaadoptuj rzekę". By wygrać, trzeba było też wiedzieć, że inna nazwa Rawy to Roździanka, a źródłem wody dla Katowic jest Jezioro Goczałkowickie. Pożądana też była wiedza dotycząca historii Katowic.

Tak jak w poprzednich latach, podczas otwarcia kolejnej edycji programu odbył się happening "Kolejka po wodę". Ma on na celu zwrócenie uwagę na niedobór wody w Polsce oraz konieczność jej ochrony i oszczędzania, a także na fakt, że stan polskich rzek odbiega od standardów unijnych. Kolejka po wodę to także sposób na propagowanie Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zgodnie z nią do 2015 roku wszystkie obszary wodne Europy, w tym Polski, powinny spełnić ekologiczne standardy jakości.

W tym roku młodzież i jej opiekunowie stanęli w symbolicznej kolejce po wodę z kranu beczkowozu Katowickich Wodociągów S.A. Pierwsza osoba nabierała wodę i przekazywała ją kolejnej. Ostatnia przelewała ją do akwarium. Obok tego z czystą wodą postawiono drugie, z wodą zaczerpniętą z Rawy. Już na pierwszy rzut oka widać było różnicę. Gdy oba zbiorniki były pełne, przeprowadzono ogólne badania jakości. Na podstawie samego badania temperatury można było stwierdzić, że woda w Rawie jest zanieczyszczona.

Organizatorzy programu "Zaadoptuj rzekę" zwracają także uwagę na globalne problemy z dostępem do czystej wody. Nad Rawą, obok Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej, gdzie odbywał się happening, jego uczestnicy utworzyli symboliczną kroplę wody dla Sudanu. Z inicjatywy Uniwersytetu Śląskiego wystawiono także skarbonkę na fundusze potrzebne do budowy studni w Afryce.

Znaczenie rzeki Rawy
Rawa leży w górnym dorzeczu Wisły. Stanowi dopływ Brynicy. Ta z kolei wpada do Czarnej Przemszy, która dalej łączy się z Białą Przemszą, tworząc Przemszę - lewobrzeżny dopływ Wisły. Przepływa kolejno przez miasta: Ruda Śląska, Świętochłowice, Chorzów, Katowice i Mysłowice. Na całej swojej długości do Rawy wpadają wody deszczowe i roztopowe oraz ścieki przemysłowe i komunalne. Z tego też powodu ilość wód naturalnych w rzece systematycznie się zmniejsza. Ze względu na swoje położenie Rawa ma ogromne znaczenie dla miasta Katowice. Stanowi ona główną zlewnię wód opadowych dla większości jego terenów, z wyjątkiem południowych i wschodnich dzielnic.

Podczas konferencji prasowej w dniu rozpoczęcia 9. edycji programu "Zaadoptuj rzekę" Jacek Bożek, prezes Fundacji Gaja, podkreślał: "Rzeka to jest życie. Warto mieć rzekę w centrum miasta, bo to oznacza zmianę jakości życia". Marcin Krupa, wiceprezydent miasta Katowice, zwrócił natomiast uwagę, że działania Katowickich Wodociągów S.A. i Katowickiej Infrastruktury Wodociągowo-Kanalizacyjnej Sp. z o.o. zmierzają do tego, by ścieki nie trafiały do rzeki Rawy i by jej stan się poprawił. Katowice cały czas dążą do tego, by przywrócić życie w Rawie. Koncepcja jej odkrycia w samym centrum wciąż jest aktualna.

Na ratunek Rawie
Przyczyny obecnego stanu rzeki Rawy związane są z rozwojem przemysłu nad jej brzegami. Od 1895 roku do lat siedemdziesiątych XX wieku zlewnia rzeki podlegała wpływom eksploatacji górniczej. Wydobycie węgla w jej rejonie prowadziło 14 kopalń węgla kamiennego. W wyniku eksploatacji górniczej teren w rejonie centrum Katowic uległ obniżeniu. Wraz z nim obniżyło się dno koryta rzeki Rawy w jej środkowym odcinku. Stwarzało to poważne zagrożenie powodziowe i epidemiologiczne. Te przesłanki zadecydowały o konieczności regulacji rzeki Rawy i zapewnienia prawidłowego spływu wód.

Pierwszy projekt regulacji fragmentów rzeki Rawy pochodzi z roku 1863. W roku 1903 powstał pierwszy projekt obejmujący regulację całej rzeki Rawy. Kolejny projekt obejmujący odcinek od ujścia Rawy do Brynicy pochodzi z roku 1907. W 1914 roku opracowano projekt, którego realizację uniemożliwił wybuch I wojny światowej. Ponownie temat regulacji rzeki Rawy został podjęty w 1925 roku. 13 lipca 1926 roku od strony ujścia rzeki Rawy do Brynicy przystąpiono do regulacji Rawy. W latach 1928-1929 na rzece, na granicy miast Chorzów i Katowice, zbudowano oczyszczalnię rzeczną "Klimzowiec", która dziś już nie istnieje. Pierwsza regulacja rzeki Rawy wraz z dopływami była prowadzona do roku 1938.

Po zakończeniu pierwszej regulacji rzeki Rawy prawidłowe warunki przepływu wody w korycie utrzymały się stosunkowo niedługo. Ujemnie wpływał na nie rozwój miast i oddziaływanie powstających w okolicy zakładów przemysłowych. Bezpośrednie kierowanie ścieków do Rawy zmieniło rzekę w ściek. W latach 60. podjęto decyzję o obudowaniu i całkowitym przykryciu koryta rzeki Rawy w centrum Katowic. Równocześnie w latach 1957-1967 sporządzono analizy i określono warunki, jakie należy spełnić, by ponownie przywrócić rzece prawidłową hydraulikę.

W latach 60. w zlewni rzeki Rawy i w jej okolicy eksploatację górniczą prowadziły: KWK "Katowice", KWK "Kleofas", KWK "Wujek" i KWK "Wieczorek". Planowano też rozpoczęcie wydobycia pod centrum Katowic. W 1970 roku Prezydium Rządu podjęło decyzję w sprawie eksploatacji pokładów węgla kamiennego w obrębie górniczego filara ochronnego dla śródmieścia Katowic, na mocy której Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach zostało zobowiązane do przeprowadzenia robót zabezpieczających na rzece Rawie oraz robót zabezpieczających urządzenia wodno-kanalizacyjne śródmieścia Katowic. Regulację Rawy rozpoczęto w 1975 roku.

Regulacje rzeki Rawy
Pierwszy etap regulacji rzeki Rawy obejmował prace na odcinku od początku biegu rzeki do 5,3 km długości, tj. do okolic oczyszczalni ścieków Giga-blok w Szopienicach. Realizację pierwszego etapu regulacji rzeki Rawy zakończono w 1993 roku. W wyniku wykonanych prac dno koryta obniżono przy ujściu rzeki o 2,76 m, a średnio od 2,5 m do 3,5 m. W znacznym stopniu został on sfinansowany ze środków z tytułu szkód górniczych.
W 1993 roku po zakończeniu pierwszego etapu regulacji rzeki Rawy Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach (obecnie Katowickie Wodociągi S.A.) przyjęło na siebie rolę inwestora drugiego etapu. Po roku 2000 pojawiły się poważne kłopoty z finansowaniem regulacji rzeki Rawy. Trzy lata później RPWiK w Katowicach przestało być administratorem rzeki, a co za tym idzie, także inwestorem drugiego etapu regulacji rzeki Rawy. Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 17.12.2002 roku podporządkowała rzekę Rawę Regionalnemu Zarządowi Gospodarki Wodnej w Gliwicach.

Jednak ani nie wyposażyła go w środki na kontynuowanie prac, ani nie dała prawnych możliwości ich pozyskiwania. Zarówno RPWiK, jak i RZGW stanęły na stanowisku, że prace powinno kontynuować RPWiK. Szukano możliwości prawnych dla rozwiązania powstałego problemu. Pod koniec 2003 roku RZGW i RPWiK zawarły porozumienie w sprawie kontynuowania prac na rzece Rawie i podpisały umowę, na mocy której RZGW w Gliwicach, jako inwestor regulacji rzeki Rawy, powierzył RPWiK w Katowicach, jako inwestorowi zastępczemu, prowadzenie prac na rzece. Umożliwiło to ponowne podjęcie regulacji i doprowadzenie do ul. Bankowej. Tym samym drugi etap regulacji rzeki Rawy został zrealizowany i zakończył się w czerwcu 2006 roku.

Znaczenie regulacji Rawy
Regulacja Rawy polegała na budowie i pogłębieniu koryta oraz wiązała się z równoległą budową dwóch kolektorów, prawo- i lewobrzeżnego. Dzięki nim możliwe jest odprowadzanie systemem kanalizacyjnym ścieków z centrum miasta do najnowocześniejszej katowickiej oczyszczalni ścieków Gigablok w Szopienicach. Wcześniej znaczna część ścieków z powodu obniżenia terenu przelewami burzowymi wpadała wprost do Rawy. Zakończenie drugiego etapu regulacji rzeki Rawy pozwoliło na rozpoczęcie systematycznego porządkowania gospodarki wodno--ściekowej Katowic, które obecnie prowadzą spółki Katowickie Wodociągi S.A. i Katowicka Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna Sp. z o.o.