Budynki poprzemysłowe Śląska i Zagłębia [Fotofelieton]

Odpowiedź nie napawa optymizmem. Z moich nieusystematyzowanych obserwacji wynika, że większość z nich samoistnie popada w ruinę lub jest wyburzana. Niewielka część z nich doczekała się rewitalizacji.

Do tej ostatniej grupy zaliczyć można centrum handloweSilesia City Center, powstałe na terenie dawnej KWK Gottwald. Celem projektu było częściowe zachowanie zabudowy charakterystycznej dla kopalni, by jednolita architektura centrum handlowego zyskała unikatowy charakter, bazujący na historii regionu. Szyb Jerzy z logiem SCC to jeden z elementów wykorzystanych przez władze centrum. Obok znajduje się także kaplica św. Barbary, powstała w dawnym budynku maszynowni. Z kolei kotłownię i kompresornię zamieniono na galerię sztuki oraz kawiarenkę.

Makdonaldyzacja i inne błędy

Podczas gdy idea rewitalizacji mogła budzić zachwyt miłośników industrialnej zabudowy, to jej realizacja już niekoniecznie. Nastąpił tu proces, który jako kształcący się socjolog nazwałabym "makdonaldyzacją". Unikatowa zabudowa kopalni zamieniona została w świątynię konsumpcji, a zachowanie pierwotnego charakteru terenu na chwilę obecną zdaje się być niesmacznym żartem. Podobnie rzecz się ma w przypadku Centrum Handlowego "Platan" w Zabrzu, które powstało na terenie Huty Donnersmarcków (obecnie Huta Zabrze SA). O unikatowym charakterze miejsca przypomina dziś jedynie autentyczny hutniczy młot, umiejscowiony koło wejścia do budynku.

Tereny poprzemysłowe, jeśli nie są skażone, zdają się być atrakcyjne z punktu widzenia inwestorów. Przykładem jest tu KWK Sosnowiec, której większość budynków została zrównana z ziemią i objęta Katowicką Specjalną Strefą Ekonomiczną S.A. (podstrefa sosnowiecko – dąbrowska). Skutkuje to ciekawym kontrastem – tuż obok rdzewiejącego szybu – pozostałości po kopalni, niczym grzyby po deszczu wyrastają nowoczesne zakłady produkcyjne. Firmy inwestujące w tereny pokopalniane, otrzymują ulgi podatkowe - zwolnienie z podatku od nieruchomości i podatku dochodowego przez 10 lat.

Dobre pomysły i nadzieje...

Na szczęście istnieją także godne naśladowania przykłady wykorzystania terenów pokopalnianych. Jednym z nich jest Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia, powstała w jednym z budynków zamkniętej w 1996 r. Kopalni Saturn w Czeladzi. Podobnie wykorzystany został były szyb kopalniany KWK Wieczorek na Nikiszowcu, gdzie z kolei powstała słynna Galeria Szyb Wilson.

O krok dalej posunięto się w przypadku zabrzańskiej kopalni Guido, przekształconej w skansen. Jest to unikat na skalę światową, bowiem zachowane wyrobisko nie ma odpowiednika w innych ośrodkach muzealnych na świecie. Skansen tworzą korytarze na poziomach 170 i 320 metrów oraz zespół zabudowy powierzchniowej wraz z wyposażeniem technicznym.

Restauracja budynków poprzemysłowych zdaje się być działaniem najbardziej pożądanym, pozostaje jednak zadanie sobie pytań – w jaki sposób je wykorzystać i skąd wziąć na to środki? Nie można w nieskończoność tworzyć galerii i muzeów, dlatego powstają centra handlowe. Jedno jest pewne, jakiejkolwiek działanie jest w tym wypadku lepsze od jego braku.

Zobacz również:

Już czas na Szlak Zabytków Techniki [Fotowyprawa] Huta Kościuszko w Chorzowie [Fotoreportaż] Fabryka Trzciny wzorem dla naszych fabryk? Debata telewizyjna "Przyszłość wież" w TV Silesia