Katowickie pomniki w godzinę

Stojąc pod dworcem PKP w Katowicach niejednokrotnie można podsłuchać rozmowy telefoniczne typu: "Tak, jestem już w Katowicach. Mam godzinę [do odjazdu pociągu]"
Co można zrobić w centrum miasta mając godzinę ? Wiele. Można napić się kawy w którejś z przytulnych kafejek, poszwendać się po sklepach czy wreszcie pospacerować ulicami miasta. Jednak jeśli sytuacja ta się powtarza i często jesteśmy zmuszeni do czekania na nasz środek lokomocji można skorzystać z naszej propozycji, poznając kawałek z historii miasta i przy okazji je same, gdyż szlak, po którym będziemy się poruszać przecina większość ważnych miejsc w centrum Katowic.

Naszą podróż zaczynamy na katowickim Rondzie skąd doskonale już widać pierwszy punkt na naszej trasie - Pomnik Powstańców Śląskich. Trzy charakterystyczne skrzydła pomnika to jeden z symboli miasta. Widać je na pocztówkach i na stronach internetowych Katowic. Według opinii wielu pomnik jest arcydziełem rzeźbiarskim, gdzie trzy dynamiczne skrzydła symbolizują kolejne zrywy powstańcze. Z drugiej to założenie architektoniczno-krajobrazowe, gdzie zamiast zwykłego postumentu mamy całą kompozycję przestrzenną obejmującą zarówno sam pomnik jak i sztuczne wzniesienie, na którm go umieszczono.

Pomnik odsłonięto 1 września 1967 r. Monumentalna rzeźba jest dziełem prof. Gustawa Zemły i Wojciecha Zabłockiego. Na pomniku umieszczono napis: "Warszawa Powstańcom Śląskim", a w jego otoczeniu na tablicach wypisano m.in. miejsca walk powstańczych z lat 1919-1921. Niestety tablice nie doczekały dnia dzisiejszego stając się łupem złomiarzy.

W zaledwie minutę dojdziemy spod pomnika Powstańców Śląskich do pomnika gen. Jerzego Ziętka. Jerzy Ziętek był śląskim powstańcem, przedwojennym posłem, generałem polskiego wojska (LWP), a przede wszystkim wieloletnim gospodarzem województwa śląskiego i katowickiego w okresie PRL. Obrósł na Śląsku legendą jako społecznik, znakomity gospodarz i inicjator wielu inwestycji, choć jest również postacią kontrowersyjną i nie brakuje jego przeciwników.

Pięciometrowy postument ustawiono w centralnym miejscu skweru, w cieniu popularnych "Trzech Skrzydeł", tuż obok Ronda (które zresztą nosi imię generała) i "Spodka", powstałego z jego inicjatywy. Pomnik, zaprojektowany przez autorów Pomnika Powstańców Śląskich składa się z granitowego rzeźbionego cokołu oraz odlanej ze spiżu trzymetrowej postaci generała. Postument został odsłonięty 19 listopada 2005 roku, w dniu 20-stej rocznicy śmierci generała. W niedługim czasie po odsłonięciu pomnika odpiłowano spiżową laskę, którą podpierała się postać generała i była jednym z głównych atrybutów dawnego wojewody katowickiego. Na szczęście wkrótce po tym zdarzeniu laska powróciła na swe miejsce.

Kolejnym punktem na naszej trasie jest stojący na placu Obrońców Katowic Pomnik Harcerzy Września. Od poprzedniej lokalizacji dzieli go mniej więcej 6 minut marszu. Monument stanął w pobliżu miejsca gdzie 4 IX 1939 r. hitlerowcy rozstrzelali powstańców i harcerzy (podwórze domu przy ul. Zamkowej 2). Zaprojektowany przez Zygmunta Brachmańskiego, odsłonięty 4 września 1983 r. Pomnikowym postaciom artysta nadał twarze autentycznych harcerzy. Sa to: Jozef Pukowiec, Stanisław Sołtys i Ryszard Kot. Tylko harcerka nie ma twarzy postaci, ktorą symbolizuje - Olgi Prokop-Kamińskiej, przybocznej IV Drużyny Katowickiej. Treść napisu głosi: "Wszystko co nasze Polsce oddamy. Śląsk swoim harcerkom i harcerzom poległym w latach 1939 - 1945"

Wędrując w kolejne miejsce na naszej mapie warto zerknąć po drodze na tablicę pamiątkową i popiersie Richarda Holtzego, przytwierdzone do elewacji jednego z najstarszych budynków miasta - Łaźni Miejskiej przy ul. Mickiewicza. Przedstawiona postać to współzałożyciel miasta Katowice, pierwszy i długoletni przewodniczący Rady Miejskiej w latach 1866-1891. Tablicę odsłonięto w 2005 roku.

Dosłownie "rzut beretem" od tego miejsca, w miejscu (pomiędzy ulicami Mickiewicza i Skargi) gdzie przed wojną stała synagoga zniszczona przez Nazistów już we wrześniu 1939 roku stoi, wystawiony w lipcu 1988 roku, pomnik "dla uczczenia pamięci Żydów, mieszkańców Katowic - zgładzonych przez niemieckiego okupanta w latach 1939-1945".

Skręcając z ulicy Mickiewicza w ulicę Stawową natkniemy się u jej wylotu w ulicę 3 Maja na kolejny charakterystyczny "pomnik" Katowic. Być może to za duże słowo, ale faktem jest iż charakterystyczna rzeźba przedstawiająca żabę wbiła się w pejzaż miasta na tyle skutecznie, że już od lat jest miejscem spotkań Katowiczan i swego rodzaju punktem orientacyjnym. Poza tym, tak jak w przypadku innych pomników, daje świadectwo historii historii. Nie przypadkowo bowiem stoi przy ulicy, która nazwę swą wzięła od znajdujących się na tych terenach w czasach początków kształtowania się miasta stawów.

Tylko 5 minut dzieli nas od następnego punktu programu, pomnika ku czci żołnierzy radzieckich, którzy wkroczyli do miasta w styczniu 1945 roku. Pomnik znajduje się na jednym z centralnych placów miejskich - Placu Wolności. Kontrowersyjne dzieło ma zarówno swoich przeciwników, argumentujących, że pomnik jest symbolem narzucenia ustroju komunistycznego jak i zwolenników, którzy twierdzą, że jest on śladem historii, o której należy pamiętać i że tak naprawdę przedstawia prostych żołnierzy, którzy tak samo jak Polacy byli tak naprawdę ofiarami wojny. Gorąca dyskusja na ten temat toczyła się na początku 2007 roku. Były plany przeniesienia, a nawet zburzenia pomnika. Póki co stoi więc nic nie stoi na przeszkodzie aby uważniej przyjrzeć mu się z bliska.

Kierując się na południe dotrzemy na kolejny z placów miejskich - Plac Andrzeja. Na jego południowo-wschodnim krańcu, u zbiegu ulic Kopernika i Skłodowskiej-Curie znajduje się Pomnik Ofiar Katynia. Pomnik odsłonięto 24 maja 2001 roku. Powstał przy udziale Komitetu Budowy Pomnika "Ofiar Katynia" przy stowarzyszeniu Rodzina Katyńska z siedzibą w Katowicach wspólnie z katowickim oddziałem Stowarzyszenia Architektów Polskich. Projekt wykonali Stanisław Hochuł (rzeźba) oraz Marian Skałkowski (urbanistyczno-architektoniczna część projektu. Napis na pomniku głosi: "Katyń, Charków, Miednoje oraz inne miejsca zagłady na terenach byłego Z.S.R.R. 1940"

Na innej ważnej przestrzeni publicznej w Katowicach - Placu Miarki - mieści się z kolei pomnik Stanisława Moniuszki, polskiego kompozytora, dyrygenta, pedagoga, autora pieśni, operetek, baletów i oper przesyconych patriotyzmem i polskimi motywami ludowymi. Pomnik odsłonięto 8.VI.1930 roku. Zaprojektowany został przez Wincentego i Stefana Chorembalskich. W okresie okupacji monument został zniszczony przez hitlerowców. Zrekonstruowany
pomnik odsłonięto 20.X.1959 roku.

5 minut drogi spod tego miejsca, na Placu Sejmu Śląskiego, pod czujnym spojrzeniem monumentalnego gmachu Sejmu Śląskiego/Urzędu Wojewódzkiego stoi pomnik Wojciecha Korfantego, autorstwa rzeźbiarza Zygmunta Brachmańskiego, odsłonięty 19 czerwca 1999 roku. Wojciech Korfanty był polskim działaczem narodowym, przywódcą II powstania śląskiego. W latach 1922 - 1930 poseł na Sejm związany z Chrześcijańską Demokracją.

Tuż przed frontem Gmachu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, na placu Chrobrego, znajduje się z kolei pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłonięty w 1993 roku, autorstwa chorwackiego rzeźbiarza Antuna Augustincicia. Zamówiło go społeczeństwo Górnego Śląska jeszcze przed II wojną światową. Posąg z brązu nie dotarł jednak do Polski w 1939. Przez wiele lat stał w muzeum rzeźbiarza najpierw z Jugosławii, a następnie w Chorwacji. W czasach komunistycznych postać marszałka była swego rodzaju tabu. Monument trafił do Katowic dopiero w 1990. Poddany zastał pracom konserwatorskim. W 1998 postać Piłsudskiego na koniu ustawiono na 6-metrowym cokole. Uważny obserwator dostrzeże zapewne pewną nieścisłość w pomniku, otóż Piłsudski siedzi na koniu a nie na swojej ukochanej klaczy, Kasztance. Rzeźba przedstawia marszałka siedzącego na koniu. W prawej dłoni trzyma szablę. Na cokole od strony ul. Jagiellońskiej widnieje napis: Józef Piłsudski 1867–1935; od strony ul. J. Lompy: Konny posąg Józefa Piłsudskiego został sprowadzony z Chorwacji do Katowic w 1991 roku z inicjatywy Międzystowarzyszeniowej Komisji Związków Twórczych SH, SARP i TUI staraniem rządu, władz województwa i miasta, ustawiony tymczasowo w 1993 roku w miejscu pierwotnej lokalizacji, w 1998 roku wyniesiony na cokół.   

Jednym z najmłodszych pomników Katowic jest z kolei pomnik Witkacego (Stanisław Ignacy Witkiewicz) stojący tuż przed wejściem do siedziby Muzeum Historii Katowic, przy ul. Szafranka. Autorem rzęźby wielkiego malarza, pisarza i dramaturga jest Tomasz Węklar. Witkacy często bywał w Katowicach, gdzie wykonywał zlecenia dla prywatnych osób, tutaj zamieszkała też jego muza - Eugenia Wyszomirska.

Ostatnim punktem na naszej trasie jest figura Św. Jana znajdująca się przy ulicy tegoż patrona. W 1816 wystawiono w Katowicach, w miejscu gdzie dziś od ulicy św. Jana odchodzi ulica Staromiejska, rzeźbioną w piaskowcu figurę św. Jana Nepomucena. Nie sposób dziś ustalić nazwiska fundatora, ani też, jaka szczególna okazja skłoniła ówczesnych mieszkańców Katowic do jej tam umieszczenia. Z analizy dawnych planów wynika, że w tym miejscu krzyżowały się dwie ważne drogi: jedna  wiodąca z Pszczyny i Mikołowa  która przebiegała dzisiejszymi ulicami: Młyńska, Staromiejską i Starowiejską, i druga z kierunku północnego (prowadząca z Chorzowa i Siemianowic), która przecinała katowicki obszar dominalny (dworski), pozostawiając po prawej stronie staw przy dawnej kuźnicy bogucickiej (dzisiejsza Aleja W. Korfantego) i biegła dalej na południe dzisiejszą ulicą św. Jana. Figura stała w tym miejscu do roku 1875, kiedy to korzystając z okazji, że brukowano tę ulicę, ówczesne władze miejskie poleciły ją usunąć pod pretekstem, że utrudnia wzrastający ruch uliczny. Wtedy gospodarz brynowski Mikołaj Maczuga zabrał ją i ustawił na swoim gruncie. Pamiętali o niej mieszkańcy Brynowa, a zaświadcza o tym tablica na cokole: Odnowiona na stuletnią rocznicę od obywateli gminy Brynowskiej w roku 1916.

Tak oto kończymy naszą podróż na katowickim Rynku, z którego doskonale widać miejsce, z którego wystartowaliśmy. Patrząc w kierunku północnym mamy w perspektywie oś widokową, którą w połowie przecina właśnie Rondo.

PLAN TRASY:

00 min (czas wędrówki): START - Rondo
01 min: Pomnik Powstańców Śląskich
02 min: Pomnik gen. Jerzego Ziętka
08 min: Pomnik Harcerzy Września
10 min: Popiersie Richarda Holtzego
11 min: Pomnik dla uczczenia pamięci Żydów
14 min: Słynna żaba
19 min: Pomnik ku czci żołnierzy radzieckich
27 min: Pomnik Ofiar Katyńskich
30 min: Pomnik Stanisława Moniuszki
35 min: Pomnik Wojciecha Korfantego
37 min: Pomnik Józefa Piłsudskiego
42 min: Pomnik Witkacego
47 min: Figura Św. Jana