Niebezpiecznie powiało... suszą

Jeżeli do tego dodamy jeszcze niekorzystne zmiany struktury zagospodarowania przestrzennego na rzecz pozyskania nowych terenów przeznaczonych pod budownictwo indywidualne oraz przemysłowe, kosztem terenów posiadających naturalne zdolności retencyjne (lasy, torfowiska, tereny zabagnione, łąki itp.), brak zbiorników retencyjnych mogących zatrzymać wodę w górnych partiach zlewni rzek i potoków, to za parę lat wskutek postępującej suszy może pojawić się problem zaopatrzenia w wodę niektórych aglomeracji miejskich i wiejskich.

W ostatnich latach opisane powyżej ekstremalne zjawiska pogodowe utrudniły również funkcjonowanie Spółki Wodociągi Ziemi Cieszyńskiej z siedzibą w Ustroniu, która w swoim statucie ma między innymi za zadanie pozyskanie oraz dystrybucję wody poprzez własną sieć wodociągową do dziewięciu gmin będących jej udziałowcami. Są to gminy: Cieszyn, Ustroń, Skoczów, Wisła, Strumień, Chybie, Dębowiec, Goleszów, Hażlach, fragmentarycznie Brenna. Gmina Istebna oraz Brenna są udziałowcami Spółki, jednakże pozyskaniem i dystrybucją wody gminy te zajmują się we własnym zakresie.
Spółka WZC Ustroń pozyskuje wodę głównie z własnych ujęć.

Największe, o wydajności maksymalnej 18000 m3/dobę oparte na wodzie podziemnej (studnie infiltracyjne) zlokalizowane w widłach rzeki Mała Wisła oraz Brennicy w Pogórzu k. Skoczowa, które zaopatruje w wodę pitną takie miejscowości jak Cieszyn, Goleszów, Skoczów wraz z terenami przyległymi.

Ujęcie wód powierzchniowych zlewni zbiornika zaporowego Wisła Czarne o wydajności maksymalnej 1296 m3/dobę, zaopatrujące w wodę pitną Wisłę, Ustroń oraz Skoczów położony głównie na lewym brzegu rzeki Mała Wisła również z terenami przyległymi.

Oprócz tego Spółka korzysta z mniejszych, lokalnych ujęć wód podziemnych i powierzchniowych, a także kupuje wodę hurtową od firm zewnętrznych takich jak Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe z siedzibą w Katowicach, którą poprzez własną sieć wodociągową dostarcza do mieszkańców gminy Strumień.

Spółka dostarcza wodę do odbiorców małych miejscowości Leszna oraz Dzięgielów położonych na terenie gminy Goleszów, zakupioną od czeskiego kontrahenta, przedsiębiorstwa wodociągowego Severomorawske vodovody a kanalizace a.s. z siedzibą w Ostrawie.

Kalendarium zdarzeń:

W maju 2010 roku w wyniku wielodniowych, intensywnych opadów atmosferycznych uaktywniły się strefy osuwiskowe na terenach Polski południowej. W Cieszynie zniszczeniu uległ prawie 250 m odcinek najstarszego wodociągu żeliwnego o średnicy 300 mm oddanego do eksploatacji w 1894 roku. Powódź uszkodziła również kable ułożone w dnie rzeki Brennica sterujące pracą studni położonych w rozwidleniu Brennicy oraz Małej Wisły.

W wyniku erozji fragmentu lewego brzegu rzeki Mała Wisła zagrożone zostały zniszczeniem trzy z sześciu studni infiltracyjnych zlokalizowanych w tym rejonie.

W dniu 1 września 2010 roku skumulowany napływ wód opadowych do zbiornika doprowadził do sytuacji, w której po raz pierwszy w okresie dotychczasowej eksploatacji zadziałał przelew awaryjny na zaporze Wisła Czarne.
Sucha jesień 2011 roku spowodowała obniżenie zwierciadła wody w zbiorniku, a tym samym jego pojemności użytkowej do niepokojących wartości, które w obliczu zbliżającej się zimy mogły zakłócić prawidłowe funkcjonowanie systemu zaopatrzenia w wodę.

Luty 2012 roku okazał się wyjątkowo mroźny. Temperatura, która spadała lokalnie
do -30 °C spowodowała liczne awarie sieci wodociągowej i problemy z dystrybucją wody w wielu przedsiębiorstwach wod-kan. w całej Polsce.

Niewielkie opady śniegu w okresie zimy 2011/2012 oraz deszczu w okresie lata doprowadziły do nasilenia suszy hydrologicznej jesienią bieżącego roku. I znowu został pobity kolejny "rekord". Na przełomie września i października br. pojemność wody dyspozycyjnej zmagazynowanej w zbiorniku, przy założeniu braku opadów atmosferycznych, wystarczała na około 40 dni jego eksploatacji.

Na szczęście przyroda obdarzyła nas w ostatnim czasie niewielkimi opadami deszczu, które uzupełniły w pewnym stopniu niedobory wody w zbiorniku, pozwalając w spokoju oczekiwać na zbliżającą się zimę i związane z nią opady śniegu mogące uzupełnić zasoby eksploatacyjne zbiornika.

Suszą hydrologiczną objęte były znaczne obszary naszego kraju. Wieloletnie obserwacje potwierdzone przez innych użytkowników korzystających z zasobów wodnych regionu Śląska Cieszyńskiego (głównie gospodarstwa rybackie) potwierdzają fakt, że wody w naszych rzekach i potokach z roku na rok jest coraz mniej.

Kurczą się również zasoby płytko zalegających wód podziemnych. Wiele gospodarstw indywidualnych korzystających z własnych ujęć w okresie suszy zostało pozbawionych wody. Dotyczyło to również ujęć, które w poprzednich latach nawet w okresach suchych zapewniały niezbędną wydajność i ilość wody. Do tego zjawiska przyczynia się również tendencja do uszczelniania powierzchni na terenach zurbanizowanych (place, drogi asfaltowe, kostki brukowe itp.) oraz odprowadzanie wód pochodzenia opadowego i roztopowego poprzez szczelny układ kanalizacyjny bezpośrednio do cieków, potoków i rzek. Efektem tego jest skumulowany odpływ tych wód powodujący często liczne straty na terenach zlokalizowanych w strefach zalewowych rzek i potoków.

A przecież z mniejszych obiektów w większości ścieki deszczowe mogłyby być odprowadzane z powrotem do profilu glebowego poprzez studnie chłonne lub przy większych obiektach poprzez specjalne zbiorniki podziemne, które mają za zadanie retencjonowanie ścieków pochodzenia deszczowego, a po ustaniu opadu, powolne rozsączenie wody do gruntu.
Dużo zastrzeżeń budzi również jakość wód płytko zalegających. Około 70% badanych przez nas próbek wody dostarczonych przez użytkowników korzystających z tego typu ujęć, nie spełniało parametrów określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Dostrzegając problemy związane z koniecznością racjonalnego, zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi naszego regionu, zarząd Spółki co roku podejmuje zobowiązania inwestycyjne wpływające na poprawę bezpieczeństwa zaopatrzenia ludności w wodę na obszarze swojego działania.

Od czterech lat sukcesywnie trwają prace modernizacyjne na Stacji Uzdatniania Wody w Pogórzu, polegające na przywróceniu wydajności studni infiltracyjnych poprzez ich czyszczenie, a także podniesieniu sprawności układów technologicznych poprzez wymianę starych pomp na nowe, energooszczędne oraz wymianę rurociągów technologicznych i przesyłowych na ujęciu. Corocznie w miarę posiadanych środków wymienia się odcinki sieci wodociągowej o największej, udokumentowanej awaryjności w celu ograniczenia strat wody i polepszenia komfortu zaopatrzenia w wodę naszych odbiorców. Są to działania, które Spółka może realizować w ramach własnych inwestycji.

W nawiązaniu do przedstawionych powyżej sytuacji, jakie miały miejsce w ostatnich latach na terenie działania Spółki w kontekście zmian klimatycznych, meteorologicznych i w konsekwencji hydrologicznych, należałoby wrócić do tematu tzw. małej retencji, której program był opracowany przez Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach w latach 2004-2006. Przewiduje on budowę małych zbiorników retencyjnych, które mogłyby być wykorzystane między innymi na potrzeby zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę pitną i korzystnie wpływałyby na ogólny bilans wodny zlewni szczególnie w okresach suszy.

Należy pamiętać, że proces inwestycyjny - związany z budową takich zbiorników od projektu do oddania ich do eksploatacji - trwa od kilku do kilkunastu lat, a tereny, które mogłyby być wykorzystane do ich budowy, z uwagi na postępującą urbanizację znacznie się kurczą.

Uważamy, że już dzisiaj w trosce o prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie systemów zaopatrzenia w wodę na terenie Śląska Cieszyńskiego należy podjąć zdecydowane działania w kierunku budowy systemów retencjonowania wody oraz budowy alternatywnych ujęć wód wpływających na zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia ludności w wodę pitną.