Skąd się wzięła nazwa Pszczyna?

A zatem pierwotnym źródłosłowem dla nazwy osady była rzeka - obecna Pszczynka. Interesująca jest próba ustalenia jej pierwotnej nazwy. W 1423 r. wspominano w języku niemieckim "...daselbe floss und wassir genant Plessen". Pozostałe próby zapisu nazwy rzeki prowadziły do utrwalenia jej współczesnej formy: 1463 Pssczenke, 1466 ad Blssczinkam//Blssczynkam, 1467 in fluvio Blssczynka, 1480 in Plsczynka. Najstarszy zapis wskazuje na formę Plszczyna bądź Blszczyna, jako pierwotną nazwę rzeki, a później powstałej tu osady. Następnie nazwa ta ewoluowała do postaci Blszczynka/Plszczynka, by po uproszczeniu grupy spółgłoskowej przybrać ostatecznie nazwę Pszczynka.

Współczesna forma nazwy miasta powstała przez uproszczenie trudnej grupy spółgłoskowej "Plszcz--Pszcz". A oto jak ewoluował zapis nazwy miasta: 1303 Plischyr [zamiast Plischyn], 1326 Plessina, 1407 Plschina, 1425 in Blissczyna. H. Borek zalicza nazwę Pszczyna do hydronimów (nazw wodnych) o wczesnośredniowiecznej i słowiańskiej genezie. Jest - podobnie jak nazwa państwa Wiślan i nazwa Morawy [pochodząca od rzeki Morawa] - typową nazwą topograficzną wywodzącą się od rzeki. I to decyduje naszym zdaniem o jej dawnej genezie, wcześniejszej niż sugerują to zarejestrowane historyczne i archeologiczne ślady osadnictwa wskazujące na XIII wiek.

Wg Ludwika Musioła, autora monografii Pszczyny, kluczem do genezy nazwy miasta jest zrąb spółgłosek "plsk", który powtarza się w wyrazach staropolskich np. pluskać, bluzgać i używany jest najczęściej w dawnych określeniach wód i bagien, jak np. Plisk, Pliska." Z pierwotnego pnia "plsk" - rozwinęła się przez dodanie końcówki - ina (yna) nazwa okolicy wodnej, bagnistej: "plsczyna", (podobnie jak z wosk = woszczyzna). Plsczyna jest więc dawnym określeniem okolicy obfitej w wody..." - pisze Musioł.

Trudno nie zauważyć, iż w okolicach Pszczyny obecna Pszczynka jest raczej leniwą rzeką o "błyszczącej wodzie", niż wartkim, pluskającym strumieniem, a odnosząc się do prób wyjaśnień etymologii nazwy rzeki, naszym zdaniem jako trafną należy wskazać tę, która wywodzi nazwę rzeki od "błyszczącej wody", stąd też form Blszczyna to pierwotna nazwa rzeki, a następnie osiedla. Znajduje to potwierdzenie w najstarszym zapisie nazwy miasta z 1303 roku: Plischyr, choć zdaniem językoznawców powinna brzmieć ona raczej Plischyn. Poza tym nazwą pierwotną była nazwa rzeki w formie Blszczyna. Powstała nad rzeką osada i gród warowny uzyskały nazwę pochodną od nazwy rzeki Blszczyny i odnotowaną w dokumencie z 1303 roku jako Plischyr [sprostowaną na Plischyn], którą - z uwagi na trudności w zapisie nazw słowiańskich - odczytać można jako Blisszyn/Plisszyn.

Wydaje się naturalne, że nazwa osiedla, jak i nazwa rzeki leżącej nad rzeką powinny być podobne, ale jednak nie identyczne. W XV wieku rzeka w odróżnieniu od miasta [Pszczyna] przybiera inną nazwę - Pszczynka. Podobnie mogło być przy powstaniu pierwszych siedzib ludzkich i grodu obronnego - ich nazwy musiały się różnić, naszym zdaniem tłumaczenie, że [ta] Blszczyna była nazwą rzeki, a [ten] Blisszyn - osady i grodu, ma uzasadnienie, aczkolwiek trudno wypowiadać się jednoznacznie na temat dalszej ewolucji tej drugiej formy nazewniczej, która mogła po prostu zaniknąć albo przekształcić się w jedną z używanych, równorzędnych form. Wszak, co interesujące w 1425 roku używa się formy "in Blissczyna", w której widać wyraźny wpływ formy Blisszyn/Plisszyn, obok formy Plschina (1407), która jest zwiastunem obecnej formy nazwy miasta Pszczyna.