Wyżyna Częstochowska, czyli Jura skupia wokół siebie największe obszary Natura 2000

Jurajskie wzgórza
Na tym największym obszarze krasowym w Polsce, dzięki wyjątkowej w skali kraju rzeźbie terenu, wyznaczono cztery obszary Natura 2000, których wizytówką są specyficzne siedliska i gatunki, a także charakterystyczne dla ostoi jurajskich ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o charakterze stepowym nazywane murawami kserotermicznymi. Powstały dzięki specyficznemu sposobowi gospodarowania. Wzgórza nienadające się pod uprawę wykorzystywano pod wypas i zbierano drewno na opał. W ten sposób na glebach bogatych w węglan wapnia, przy ekspozycji południowej i dużym nasłonecznieniu oraz przy wysokich temperaturach powietrza i gleby wytworzyły się murawy kserotermiczne.

Tu jest świat jaskiń
Specyficznym siedliskiem objętym ochroną na Wyżynie Częstochowskiej są jaskinie nieudostępnione do zwiedzania. Te obiekty geologiczne, będące przejawem działalności procesów krasowych, występują bardzo licznie we wszystkich ostojach jurajskich. Są swego rodzaju skalnymi świątyniami, w których zachodzące procesy natura odmierza zegarem geologicznym.

Świat jaskiń, oprócz fantastycznych form naciekowych (stalaktytów, stalagmitów, draperii i mis martwicowych) kryje także ślady prehistorii naszego regionu. W ostatnich latach w Jaskini Biśnik w Dolinie Wodącej i Jaskini Stajnia na Grzędzie Mirowsko--Bobolickiej znaleziono jedne z najstarszych śladów obecności człowieka na terenie Polski.

Nasze centrum bukowe
Najcenniejsze lasy znajdujące się na północy regionu również zostały objęte ochroną przez system Natura 2000. Na Wyżynie Częstochowskiej opiekę roztacza się przede wszystkim nad buczynami, które odznaczają się różnorodnością siedlisk. Dlatego też jedną z ostoi, Złotopotocką, nazywa się "polskim centrum zróżnicowania lasów bukowych".

Są jak lasy deszczowe?
W zachodniej części województwa systemem obszarów Natura 2000 objęto lasy związane z terenami podmokłymi i dolinami rzek. Łęgi w lasach nad Liswartą, bo o nich mowa, składają się z fragmentów siedlisk, które dodatkowo objęto ochroną rezerwatową. Przedmiotem ochrony jest łęg olszowy i podgórski łęg jesionowy. Są to siedliska bardzo żyzne, okresowo zalewane o dużych wahaniach wody gruntowej w ciągu roku.

Ze względu na lokalizację wzdłuż dolin rzek i warunki hydrologiczne łęgi porównywane są często i określane mianem lasów deszczowych strefy umiarkowanej. Enklawę lasów pośród pól i łąk stanowi obszar Stawiska, będący jednocześnie rezerwatem przyrody. Doliny rzeczne mają szczególne znaczenie również dlatego, że pełnią rolę korytarzy ekologicznych. Aby chronić gatunki i siedliska zależne od wody, wyznaczono kilka obszarów Natura 2000. W Dolinie Górnej Pilicy oprócz lasów łęgowych i olsów występują starorzecza, a meandry Pilicy tworzą malowniczą dolinę z zaroślami wierzbowymi, podmokłymi łąkami, bagnami i torfowiskami.

Warta zmieniła bieg...
Na pograniczu województw opolskiego i śląskiego utworzono obszar Dolina Małej Panwi, obejmujący fragment rzeki, która zachowała prawie naturalny charakter. Rzeka meandrując tworzy liczne starorzecza z roślinnością bagienną, torfowiska i bory bagienne. Ochroną objęto również fragment doliny Warty. Przełom Warty koło Mstowa powstał, kiedy rzeka, napotykając na lądolód, przelała się przez próg górnojurajski. Warta dopływając do Częstochowy zmieniła kierunek z północnego na wschodni.

Torfowiska chronione
W okolicy Częstochowy powołano również dwa obszary obejmujące kompleksy łąk: Walaszczyk w Częstochowie i Poczesna koło Częstochowy. Chronione są zmiennowilgotne łąki trzęślicowe powstałe w miejscu wydobycia rud żelaza, którego zaniechano na początku lat 70. XX wieku. Ochroną objęto inne nieleśne zbiorowiska w postaci torfowisk. To trzy obszary: Bagno Bruch koło Pyrzowic, Bagno w Korzonku oraz Torfowisko przy Dolinie Kocinki.